Beyoğlu Oyuncakçıları : Nakamura Shoten

Beyoğlu Oyuncakçıları: Nakamura'dan Japon Pazarı'na

...Tesadüf müydü, yoksa Nakamura'nın hayaleti hatırlanmak için bir yol mu arıyordu?

Oyuncaklar ve oyuncakçılar... Çocukluğumdan beri ilgimin hiç değişmediği, hatta sürekli arttığı iki kavram. Çocukluğumda oynadığım oyuncaklarım, bugün evimin vitrinlerinde birer biblo gibi sergilenen koleksiyon parçaları oldular. Elimdeki bazı oyuncak serilerinin eksik parçalarını temin etmek ise hayattaki amaçlarımdan biri.

1984 doğumlu biri olarak, çocukluğum haliyle 80'ler ve 90'larda geçti. O dönemin oyuncakları, geçmişe kıyasla daha popüler kültür malzemesiydiler. Bir çizgi film çıkar, peşinden oyuncakları, onunla ilgili giysileri, kırtasiye malzemeleri... Bazı çizgi filmler sırf bunları sattırmak için yapılırdı. He-Man mesela! Çizgi filminin He-Man figürleri sattırmak için yapıldığını biliyor muydunuz? He-Man serisinin figürleri, henüz ortada çizgi filmi yokken üretilmişti.

Söz konusu oyuncaklar olunca, oyuncakçılara da ayrı bir ilgi duyuyordum ama özenle düzenlenmiş vitrinleri olan, iç kısım rafları düzenli, ilgili maketlerin güzelce yerleştirilmiş olduğu oyuncakçılara. Bu aralar böyle dükkanlar bulmak zor maalesef. Ama Avrupa'da hala böyle mağazalar var. Münih'te bir yılbaşı günü, saatlerce vitrinini izlediğim oyuncakçıyı hala unutamıyorum.

Münih'te yılbaşı temalı bir oyuncakçı vitrini

Benim çocukluğumda Maslak'ta Pabetland vardı. Oyuncak reyonu hala gözlerimin önünde. Şişli'de Atatürk Evi'nin karşı sırasında eski bir oyuncakçı vardı, vitrini özenle düzenli. Sonra Toys”R”Us açıldı ve birçok çocuğun aklını başından aldı. Zamanla bu oyuncakçılar kapandı. Şimdi gene bir takım zincir mağazalar var ama en azından ben gerek vitrinleri, gerekse iç düzenleri açısından tatmin olmuyorum.

Bu oyuncakçıları düşünürken aklıma geldi birden. Acaba eski İstanbul'un, özellikle Beyoğlu'nun oyuncakçıları nasıldı? Malum 1890-1960 yılları arasında bahsedilen Pera bir rüya gibi. Acaba orada da onca güzel mağaza arasında güzel oyuncakçılar var mıydı? Vitrininde kurmalı oyuncakların hareket ettiği, oyuncak arabaların, bebek evlerinin özenle yerleştirildiği... Araştırmak istedim. Çok eski yıllar için Salt Arşiv'de yer alan Ticaret Yıllıkları'nı araştırmayı ve yakın geçmiş için ise babamla konuşmayı tercih ettim.

Başlıkları Fransızca sıralanmış olan Ticaret Yıllıkları'nda oyuncakçılar, 'Jouets' veya 'Jouets D'Enfants' olarak geçiyordu. Bu iki başlığın yer aldığı yıllara baktım. 1910'lar, 1920'ler, 1930'lar ve 1940'larda karşıma çıktı bu başlıklar. Grande Rue De Pera'dan (İstiklal Caddesi), Yuksek Kalderim'e ( Yüksek Kaldırım), Baghtche Capou'dan (Bahçekapı) Tahtakale'ye listelenmişti bir kısmı. Az gözükmüştü gözüme, ama yıllıklarda yer almaması dükkanların olmadığı anlamına gelmiyordu. Esas ilgimi çeken bölge Pera'ydı. Yukarıda da bahsettim ya, onca güzel mağaza arasında oyuncakçılar da var mıydı?

Ticaret Yıllıkları'nda, İstiklal Caddesi üzerinde, 1910'lı yıllarda oyuncak satılan yerler, Au Bon Marche, Bazar Allemand ve Rıcci olarak geçmektedir. 1920'lerde listeye Papadopoulos diye bir oyuncakçı da eklenmiş. 1930 ve 1940'larda bu bahsettiğim yerlerin isimleri yok olmuş ve bu kategoriye bambaşka isimler gelmişti: Ayşe Enis İzzet, Japon Pazarı (!), Karlmann, Eftim Pastellas, Zaharyadis, Oyuncak Mağazası ve Gambici.

1912 - 1946 Şark Ticaret Yıllıkları - Oyuncakçılar ( Jouets , Jouets D'enfants )

Au Bon Marche, Karlmann & Bazar Allemand :

Bugün yerinde olmayan bu iki mağaza, dönemin Pera'sının aynı yerinde kurulmuş en önemli alışveriş merkezleriydi. 1870-1926 yılları arasında faal olan Au Bon Marche, 1926-1960 yılları arasında bayrağı Karlmann'a devretmişti. 1912-1914 yılları arasındaki yıllıklarda Au Bon Marche'nin adresi Grande Rue De Pera 354 olarak geçerken 1938-1946 yıllıklarında Karlmann, Grande Rue De Pera 290 olarak geçmektedir. Kapı numaralarının farklı olması sizleri yanıltmasın, İstiklal Caddesi üzerinde bu numaralar çoğu kez değişmiştir. Bu adresteki binanın bugün yerinde ise Odakule bulunmaktadır. Anlatılanlara göre tıpkı günümüz alışveriş merkezleri gibi bu mağazaların içerisinde konfeksiyondan oyuncağa birçok farklı ürün satılmaktaymış.

Au Bon Marche & Karlmann Mağazaları - 1905 Goad Haritası Üzerinde

Bazar Allemand da, 1867 yılında açıldığı bilinse de, 1912-1914 yıllıklarında Grande Rue De Pera 388 numarada yer alan bir başka mağaza. Hemen yukarıdaki haritada ismi görülmektedir. Alman Pazarı ve Bazar Dü Levan olarak da bilinir. Saatlerden oyuncaklara kadar geniş bir ürün gamı olduğu kayıtlarda geçer. Hatta burada egzotik hayvanlar da satılırmış - acaba büyükdedem Hurmuzios Vafiadis, bahçesindeki egzotik hayvanları buradan mı satın alıyordu ?

Bazar Allemand ( Bazar Dü Levan )

Japon Pazarı, Nakamura'ya Doğru...:

Ticaret Yıllıkları'nda bulduklarım beni çok mutlu etmemişti. Genelde ilgilisinin kaynaklarda kolaylıkla bulabileceği mekanlardı bunlar. Hal böyle olunca, babamla konuşmaya karar verdim. 1957 doğumlu babama çocukluğundan hatırladığı oyuncakçıları sordum. Önce bir süre düşündü. Şişli'de benim de hatırladığım ve yukarıda bahsettiğim oyuncakçıyı söyledi. Sonra biraz daha düşündü ve 'Esas Japon Pazarı vardı, acayip bir yerdi' dedi. Japon Pazarı mı dedim kendi kendime. Burası 1938, 1942, 1943 yıllıklarında adı geçen Japon Pazarı'ydı ve 1960'lı yıllarda da faaldi demek. Çocukluğa damga vuracak kadar da güzel bir oyuncakçı olsa gerek. Sonra kafamda adeta taşların yerine oturmaya başladığını hissettim. Haftalar evvel Feriköy Protestan Mezarlığı'nı ziyaret etmiş, burada bir Japon mezar taşı bulmuş, araştırmış ve bunun Pera'daki ilk Japon ithal mağazasının sahibinin ailesine ait olduğunu bulmuştum. Eicchi Nakamura'nın ailesine... Araştırmamı da bu blogda yer alan yazımda anlatmıştım. Peki Japon Pazarı ile Nakamura Shoten arasında bir ilişki olabilir miydi? Ama Eicchi, Birinci Dünya Savaşı'nda ülkesine dönmemiş miydi? Emin olamıyordum bir türlü.

Pera'daki oyuncakçıları araştırmam tamamen Japon Pazarı'na yönelmişti artık. Nakamura Shoten ile araştırmaya başladım. 1896 ve 1909 yıllıklarında buldum Nakamura'yı.

1896 ve 1909 yıllıklarında Nakamura Shoten

1896'da Nakamura (K.) et Cie , articles du Japon, Grande Rue De Pera, 81. olarak geçiyordu. 1909 yıllığında ise 186 numarada. Bir detay daha vardı 1909 yıllığında: Dom: Impasse Adalar, 11, P. yazıyordu. 'Dom' kelimesinin Fransızca ev olduğunu düşünürsek, Adalar Çıkmazı 11 numarada mı yaşıyordu acaba Nakamura. Eğer öyle ise gerçekten, yıllıkta belirtilmiş olması enteresan. Biraz daha araştırdıkça dükkanın sahibinin ilk isminin Kenjiro olduğunu öğrendim. Araştırmam artık kolaylaşmıştı. Çünkü bir takım bloglarda ve enstitü çalışmalarında, Türk-Japon ticaret tarihi araştırmalarında bu isme rahatlıkla ulaşabiliyordum. 1893 yılında Yamada Torajirō ile ortak olarak Nakamura Shoten'i kurmuşlardı. Konumun dışına daha fazla çıkmak istemiyorum ama özellikle Türk-Japon ilişkileri açısından önemli olan bu iki isim hakkında daha fazla bilgi almak isteyenler için, kaynakçada Istanbul Araştırmaları Enstitüsü'nde yer alan yazıyı paylaşıyorum.

Feriköy Protestan Mezarlığı'nda yatan Nakamura ailesinin üyeleri, Nakamura Shoten'i bir dönem işleten - ve belki de Kenjiro'nun oğlu olan- Eicchi Nakamura'nın eşi ve oğluydu. Eicchi, Birinci Dünya Savaşı arifesinde ülkesine dönmüştü. Giderken mağazayı kapamış mıydı acaba diye düşünürken, karşıma Nobuo Misawa'nın İTO tarafından 2011 yılında yayınlanmış kitabı Türk- Japon Ticaret İlişkileri çıktı. Enteresan bir bilgi vardı burada. Eicchi ülkesine dönerken, mağazada çalışan Çek asıllı Paskal Reymond, mağazanın isim haklarını satın almış ve Fujiyama-Nakamura adıyla daha çok Japon oyuncaklarının satıldığı bir yer olarak 1960’lara kadar İstiklal Caddesi No: 140’da çalışmıştı.

1909 - Nakamura Shoten Mağazası (Çiçek Pasajı'nın hemen girişi) / Goad Haritaları 1905

Kenjiro ve Eicchi'den sonra yeni bir isim vardı artık karşımda: Paskal Reymond. Onun da ismine, biraz farklı da olsa, İstanbul Ticaret Odası'nın 1954 tarihli adres defterinde denk geldim : Japon Mağazası Rasul Raymund, Beyoğlu İstiklal Caddesi No:150

Çek asıllı Paskal'ın, Rasul adını alıp Türk vatandaşlığına geçtiğini düşünüyorum.

Japon Mağazası (Pazarı) / 1954 Ticaret Yıllıkları

Babamın anılarındaki Japon Pazarı burasıydı. Bir tek babamın değil, Selim İleri'nin, Reha Arar'ın da anılarında yeri vardı bu mağazanın. Reha Arar, 8 Nisan 2021 tarihli Milliyet Gazetesi'ndeki köşe yazısında, 'Franguli Kuyumcusu, ziyaret noktalarımızın ilkiydi. Arkasından genellikle İstanbul’un en ünlü oyuncakçısı Japon Pazarı önünden geçilir, vitrindeki oyuncak trene bakılır, Lazarfrango ve Zahariyadis mefruşat mağazalarına uğranır ve gezi Lebon’da pasta ve çay ile noktalanırdı.' diye belirtmişti. Bu arada belirtmem gerekir ki, babam bu dükkanın Çiçek Pasajı'nın karşı sırasında olduğunu söylüyor.

1893'te Nakamura Shoten adı ile önce Hazzopulo Pasajı'nda, ardından 1909'da Çiçek Pasajı girişinde yer alan mağaza, 1910'lu yıllarda Fujiyama-Nakamura adını almış, ardından 1960'lı yıllarda Japon Mağazası ve Japon Pazarı isimleri ile İstiklal Caddesi'nde 140 ve 150 numaralarda devam ederek, bugün birçok insanın aklında vitriniyle, sattıklarıyla yer etmiş.

Nakamura Ailesi Mezarı / Feriköy Protestan Mezarlığı

Tesadüf mü, yoksa Nakamura'nın hayaleti hatırlanmak için bir yol mu arıyordu? Feriköy'de şans eseri karşıma çıkan bir mezar taşındaki isim, hiç beklemediğim bir anda, bambaşka bir araştırmada karşıma çıkmıştı. Ben buna pek tesadüf demek istemiyorum.

02 Ağustos 2021

Yazan : Dimitri Daravanoğlu

Fotoğraflar : Dimitri Daravanoğlu

Kaynakça:

1-) https://istiklal.ist/mekanlar/bazar-du-levan

2-) https://manifold.press/istiklal-caddesi-310

3-) https://twitter.com/mehmetbrksn/status/1265223327934808065

4-) https://blog.iae.org.tr/sergiler/yuzyilin-sonunda-istanbulda-bir-japon-romantik

5-) https://istanbultarihi.ist/138-istanbul-cocuk-oyuncakcilari

6-) https://www.milliyet.com.tr/cadde/reha-arar/tarihi-beyoglu-cikolata-ve-kahve-6477286

7-) https://tr.2mi3museum.com/collections

8-) https://tr.2mi3museum.com/heman

9-) https://www.2mi3.com/ferikoy