Antik Yunan Kronolojisi / 25.12.2013

Antik Yunan Tarihi Kronolojisi

Açıkçası uzun zamandır, hem kendime hem ilgililere kaynak olması açısından bir Antik Yunan Tarihi Kronolojisi oluşturmak istiyordum. Özellikle Coursera desteğiyle Wesleyan Üniversitesi’nden online olarak aldığım ‘The Ancient Greeks’ eğitiminden sonra bu isteğim pekişti. Fakat, bunu bir liste olarak mı yoksa düz yazı şeklinde mi yayımlasam diye düşünüyordum. Ardından www.ancient-greece.org adresindeki ‘Greece Timeline’ bölümünü Türkçeleştirip, bunu düzyazıya dökerek paylaşmaya karar verdim.

Antik Yunan Tarihi, çağlardan beri her medeniyetten insanın ilgisini çekmiş, birçok Avrupa ulusunu etkileyip, örnek olmuştur. Günümüzde, hala bu medeniyet üzerine kitaplar yazılmakta, filmler çekilmektedir. ‘300’ isimli film, Kral Leonidas’ı iyice tanıtmış ve bu medeniyete olan ilgiyi arttırmıştır. Peki, Antik Yunan Medeniyeti nasıl başladı ve nasıl son buldu ? Bu kronoloji çalışmasında sizlere sırayla, olaylarda fazla detaya girmeden Antik Yunan Medeniyeti’ni anlatmaya çalışacağım.

M.Ö. 8000 – M.Ö. 1300 : Mezolitik Çağ’dan Truva Savaşı’na

Yunanistan’da en eski çağlara ait ilk kanıtlar, Orta Taş Çağı olarak bilinen Mezolitik Çağ içerisinde, M.Ö. 7250 yıllarına ait Argolid Bölgesi’ndeki Franchthi Mağarası’nda bulunmuştur.

M.Ö.7000 yıllarında, üretim ve deniz ulaşımına dair başlangıçlar olduğu, bir anlamda ekonominin canlandığı görülmektedir.

M.Ö. 7000 – M.Ö. 3000 yılları yani Neolitik Çağ ( Cilalı Taş Devri ) içerisinde Yunanistan’da hareketlenmeler gözlenmiştir.

M.Ö.5700 yıllarında Sesklo bölgesinde, Megaron Kompleksi yapılmıştır. Bugün kalıntıları görülebilmektedir.

M.Ö. 3400 yıllarında Dimini bölgesinde, erken istihkam kanıtları mevcuttur. M.Ö.3000 yıllarında, Girit’te Messara Tholoi ve Vasiliki, Myrtos yapıları, Lerna’da Tiles yapısı dikkat çekmektedir. Erken Bronz Çağı içerisinde, M.Ö. 3000-M.Ö. 2000 yıllarına bakacak olursak 3 periyod görmüş oluruz. Bunlar, Minos Saray Öncesi Dönemi ( M.Ö.3000-M.Ö.2600 ), Erken Kikladik Çağı ( M.Ö.3200-M.Ö.2000 ), Erken Helladik Çağı ( M.Ö.3000 – M.Ö. 2000 ).

M.Ö.2000 yıllarında, Minos yerleşimlerinin yıkımı ile karşılaşıyoruz. M.Ö.1700-M.Ö.1400 yıllarında, Minos Yeni Saray Dönemi ile karşılaşıyoruz. M.Ö.1700 yıllarında, Minos Sarayları’nın yıkımı, Akrotiri-Thera’da yerleşimlere rastlamakla birlikte, Miken ( Mycenae ) ‘de Circle B tipi olarak adlandırılan mezarlarla karşılaşıyoruz.Bu mezarlar içerisinde çok sayıda maske, kılıç bulunmuştur. M.Ö.1627 yılında ise Thera Yanardağı’nda büyük bir patlama gerçekleşmiştir.

M.Ö. 1600 yıllarında Yunanistan Geç Bronz Çağı’na ya da bir diğer bilinen ismiyle ‘Heroic Age’ yani Kahramanlık Çağı’na girmiştir. Bu çağ içerisinde gene Circle B tip mezarlarla birlikte, Argonautlar, Heracles ve Oedipus Efsaneleri’ne rastlıyoruz ki büyük ihtimalle bu kahramanlardan dolayı bu çağ böyle isimlendirilmiştir. M.Ö. 1550 yılında gene Miken’de Tholos tip mezarlara rastlıyoruz.

M.Ö.1450 yıllarında Yunanistan’da Linear B Yazısı kullanılmaktadır. M.Ö. 1400 yıllarında ise Minos Saray Sonrası Dönemi başlamakta ve gene bu dönem içerisinde Miken Kültürü Dönemi boy göstermektedir. Bulunan kanıtlar, M.Ö.1400 yıllarında Miken ( Mycenae ) Sarayları’nın yapıldığını ve Miken Ticareti’nin geliştiğini göstermektedir. M.Ö. 1370 yılında,Girit’te ünlü Knossos Sarayı yıkılmıştır. Bununla birlikte Minos Dönemi’de sona ermiştir diyebiliriz.

M.Ö. 1300 yıllarında, ‘sea people’ yani Deniz İnsanları’nın Doğu Akdeniz’e ilerlediği görülmüştür. Böylece Miken Kültürü Dönemi’de başlamıştır.

M.Ö.1250 yılında ( bazı araştırmalara göre M.Ö.1210 ) ise destanlara, kitaplara, sinemaya konu olan, mimariyi dahi etkileyen ünlü Truva Savaşı gerçekleşmiştir.Kahramanlık Çağı’nın M.Ö. 1100 yılında bittiğini düşünürekten, Hector, Achilles, Agamemnon, Odysseus, Aias gibi önemli figürlerin bu çağ içinde kalması şaşırtıcı değildir.

M.Ö. 1200 – M.Ö 594 : Son Miken Dönemi’nden Solon Yasaları’na

Truva Savaşı’nı takiben, M.Ö. 1200 yıllarında Miken Sarayları’nın yıkıldığı, Dor kavmi akınlarının başladığı ve Deniz İnsanları’nın Doğu Akdeniz’e doğru iyice ilerlediği görümektedir. Bu tarihten sonra Antik Yunan Tarihi’ne dair daha iyi bildiğimiz şehirler, karakterler ortaya çıkmaya başlamıştır.

M.Ö.1100-M.Ö 700 yılları arasında Yunanistan’ın ünlü Karanlık Dönemi başlamıştır. Bu dönem içerisinde nüfus azalmış, önemli yerleşimler yıkılmış, insanlar küçük topluluklar halinde yaşamaya başlamıştır. Yazılı bir kayıt bırakılmamıştır, dolayısıyla kronolojide boşluklar ortaya çıkmıştır. M.Ö.1100 yılında Miletus şehri yıkılmış ve orada tekrar iskan başlamıştır. M.Ö.1000 yılında Miken Uygarlığı son bulmuştur.

M.Ö.900-M.Ö.700 yıllarında Geometrik Periyod başlamıştır. M.Ö.776 yılında İlk Olimpik Oyunlar’a rastlıyoruz ve M.Ö. 750 yıllarında Antik Yunan Tarihi Karanlık Dönem’den çıkmaya başlamış, Yunan Alfabesi gelişmiş, Yunan Kolonileri Güney İtalya ve Sicilya’ya yerleşmiş ayrıca ünlü ozan Homeros şiirlerinin de kaydı gerçekleşmiştir.

Ve ismi tanıdık gelecek olan şehir devletleri varlıklarını ortaya koymaya başlamışlardır. M.Ö.730 yılında Sparta’nın Messenia’yı işgali, Birinci Messenia Savaşı gerçekleşmiştir. Naxos ve Syracuse şehirleri bu dönemde kurulmaya başlamıştır.

Arkaik Dönem olarak da bilinen M.Ö.700-M.Ö.480 yılları arasında tanıdık isimler görmeye başlıyoruz. M.Ö.650 yıllarında erken dönem lirik şiirlere rastlamaktayız. M.Ö.640 yılında Sparta’nın Messenia’yı tekrar işgali sonucu, İkinci Messenia Savaşı ortaya çıkmıştır.

M.Ö.630 yılında ünlü kadın lirik şairi Sappho, Lesbos ( Midilli ) adasında doğmuştur.

M.Ö.625 yılında bir başka önemli isim Thales, Miletos’da doğmuştur.

Arkaik Dönem içerisinde, Atina, Sparta, Korint, Thebes, Syracuse, Miletos, Halicarnassus gibi önemli merkezler ortaya çıkmıştır. M.Ö. 594 yılında, gene Arkaik dönem içerisinde, fakat incelendiğinde başlı başına bir devrim olan Solon Yasaları ile demokrasinin ilk adımları atılmıştır. Burada biraz konuyu açmak istiyorum. Solon, Atinalı bir devlet adamı ve şairdir. Attika Bölgesi’ndeki tarım kriziyle ilgili olarak idarede görev almıştır. Solon, asillerin etkisini azaltmak için vatandaşlığı dört sınıfa bölmüş, ölçü birimlerini standartlaştırmış, borçlunun borçlu olduğu kişiye ödeme yapmaması sonucu borçluyu köle yapan yasayı kaldırmıştır. Zeytinyağı’ndan başka zirai ürünlerin ihraç edilmesini önlemiştir. Ölülerin ve dirilerin arkasından kötü konuşulmasını yasaklamıştır.

M.Ö.569 – M.Ö. 429 : Solon Yasaları’nın Ardından, Perikles'e

Antik Yunan Tarihi’nde, Solon Reformları büyük öneme sahiptir. Kronolojik olarak gelişmelere baktığımızda bu reformların önemi tarih boyunca görülmektedir.

M.Ö.569 yılında Samos Adası’nda filozof, matematikçi Pythagoras (Pisagor) doğmuştur.

M.Ö.546 yılında Peisistratos Atina Tiranı olmuştur. Anne tarafından Solon ile akraba olan Peisistratos, Atina’nın Antik Yunan Tarihi içerisinde önemli bir şehir olmasına önayak olmuştur.

M.Ö.527 yılında Peisistratos ölmüş, yerine oğulları tiran olmuştur.

M.Ö.525 yılında Atina’da kırmızı figür çömlekçilik gelişmiştir.

M.Ö.510 yılında Alcmaeonidae ailesi bir yükseliş göstermekte ve Spartalılar ile birlikte Atina’da Tiranlık dönemini sonlandırmışlardır. Böylelikle Atina’da Demokrasi’ye net bir başlangıç yapılmıştır. Cleisthenes, Pericles ve Alcibiades gibi Antik Yunan Tarihi’nin önemli isimleri Alcmaeonidae ailesindedir.

M.Ö.508 yılında Alcmaeonidae ailesinden Kleisthenes’in Reformları ön plana çıkmıştır ve demokratik bir yapı oluşmaya başlamıştır.

M.Ö.500 yılından sonra Antik Yunan Tarihi içerisinde Persliler’i çok sık duymaya başlarız.

M.Ö.499 yılındaki Ion Ayaklanması’nın ardından, M.Ö.494 yılında Persliler bu ayaklanmayı bastırmıştır. M.Ö.497-M.Ö.479 yılları arasında Pers-Yunan Savaşları başlar.

M.Ö.490 yılında Marathon Savaşı gerçekleşir, bu savaşta Atinalılar, Darius’un Pers Ordusu’nu yenerler.

M.Ö.483 yılında, Atina’da gümüş madenleri işlenmeye başlanmış ve gene bu yıllarda Atina Donanması ilerleme göstermiştir. M.Ö.482 yılında Atinalı devlet adamı ve komutan Aristides sürgün edilmiştir.

M.Ö.480-M.Ö.323 yılları arasında Antik Yunan Tarihi’nde Klasik Periyod olarak geçmektedir. M.Ö.480 yılında ünlü Thermopylae Savaşı gerçekleşmiştir. Thermopylae Savaşı, günümüz popüler kültürüne ‘300’ isimli çizgiroman ve sinema filmiyle girmiştir. Sparta Kralı Leonidas’ın 300 asker ile Thermopylae geçidinde, Pers Kralı Xerxes’e gösterdiği direniş bu savaşın simgesi olmuştur. Bu savaşın ardından Persliler Yunanistan’ın içlerine ilerlemiş, Acropolis’i yakmışlardır. Ardından Salamis Deniz Savaşı’nda, Atinalılar Persliler’i yenmişlerdir.

Leonidas Statue- Thermopylae, Photo by 2mi3

M.Ö.479 yılında Plataea Savaşı gerçekleşmiştir. Bu savaştan da Atinalılar galip ayrılmışlardır. M.Ö. 477 yılında Atina liderliğinde Delos Birliği kurulmuştur.

M.Ö.465 yılında, Lakonia bölgesinde bir deprem meydana gelmiştir. Gene bu yılda, Sparta içerisinde Messenia’da Helotlar isyan çıkarmıştır. Helotlar, Sparta içerisinde özgür olmayan halktır. Bazı kaynaklara göre ise, özgür ve köle halk arasında kalmış bir kesimdir.

M.Ö.461-M.Ö.445 yılları arasında Atina ile Sparta arasında Peloponez (Peloponnesos) Savaşları gerçekleşmiştir.

M.Ö.460 yılında Atina’da Perikles döneminin başlamasıyla, Atina altın çağını yaşamaya başlamıştır.

M.Ö.458 yılında, Aeschylus ‘Oresteia’ isimli eserini yazar. M.Ö.454 yılında Delos Birliği Hazinesi, Delos’tan Atina’ya getirilir. M.Ö.450 yılında Sofist Protagoras Atina’ya gelir. M.Ö.449 yılında Acropolis, Parthenon ve diğer önemli yapıların inşaası başlar. Sophocles ‘Aias’ isimli eserini yazar. M.Ö.446 yılında Atina ile Sparta arasında 30 yıllık barış antlaşması imzalanır. M.Ö.441 yılında Sophocles ‘Antigone’ isimli eserini yazar. Görüldüğü gibi Perikles döneminde Atina adına önemli gelişmeler olmuş, ve Antik Çağ Edebiyatı’nın birçok önemli eseri bu dönemde yazılmıştır.

M.Ö.431 yılında, Sparta ile Atina arası antlaşma bozulmuş ve İkinci Peloponez Savaşı başlamıştır. Gene bu tarih içerisinde Euripides ‘Medea’yı yazmıştır.

M.Ö.430 yılında Atina’da veba salgını ve M.Ö.429 yılında Perikles’in ölümü gerçekleşmiştir.

M.Ö.421-M.Ö.336 : Nicias Barışı’ndan Büyük İskender Dönemi’ne

M.Ö.421 yılında, Peloponez Savaşı’ndan zararlı çıkan iki taraf ( Sparta-Atina ) arasında Nicias Barışı imzalanmıştır. M.Ö.420 yılında Acropolis’te bulunan ünlü Athena Nike Tapınağı inşaa edilmiştir. M.Ö.418 yılında Atina ile Sparta arasındaki düşmanlık devam etmekle birlikte, Spartalılar Atina’yı Mantinea‘da yenmiştir. M.Ö.416 yılında Melos, Atina tarafından talan edilmiştir. M.Ö.415 yılında Atina, Syracuse’yi keşfetmiştir. Gene aynı yıl içerisinde Alcibiades, Sparta’ya karşı gelmiştir.

M.Ö.413 yılında, Syracuse Atina’yı yenmiştir. M.Ö.411 yılında ise Aristophanes, ünlü eseri ‘Lysistrata’yı yazar. Sparta ile Atina arası gerginlik, M.Ö.404 yılında, Atina’nın teslim olmasıyla son bulup, Atina’da 30 Tiran dönemi başlamıştır. Fakat M.Ö.403 yılında, Atina’da tekrar Demokrasi başlamıştır.

M.Ö.399 yılında, ünlü filozof Sokrates, gençleri yoldan çıkardığı gerekçesiyle yargılanıp, infaz edilmiştir. M.Ö.380 yılında Platon, Atina Akademisi’ni kurmuştur.

M.Ö.371 yılında Sparta ile Thebes arasındaki savaşta, Thebes Sparta’yı Leuctra’da yenmiştir. M.Ö.362 yılında, Thebes Sparta’yı Mantinea’da yenmiştir.

Kronolojimizde, tarih yavaş yavaş Büyük İskender Dönemi’ne yaklaşmaktadır. M.Ö.359 yılında, II.Philip Makedonya Kralı olmuştur. M.Ö.338 yılında, Makedonya Ordusu, Atina ve müteffiklerini yenmiştir ve ardından Corinth Birliği kurulmuştur. M.Ö.336 yılında, II.Philip suikaste uğrayarak, genç kral Alexander ( Büyük İskender) tahta çıkmıştır.

M.Ö.335-M.Ö.323 : Büyük İskender Dönemi

Şüphesizdir ki Büyük İskender Dönemi, Antik Yunanistan için bir dönüm noktasıdır. Büyük İskender, ulusları, dinleri, kültürleri birleştirerek tek bir imparatorluk altında dönemin Yunanistan sınırlarını Hindistan’a kadar ulaştırmıştır. Büyük İskender, Pers İmparatorluğu’nu bitirmeyi, atalarının intikamını almak istemiştir.

M.Ö.335 yılında, ünlü filozof Aristotales Atina’da Lyceum‘u kurmuştur. M.Ö.334 yılında, Büyük İskender çıktığı seferde, Pers Ordusu’nu Granicus Nehri çevresinde yenmiştir. M.Ö.333 yılında Büyük İskender, Issus’da Pers Ordusu’nu yenmiştir. M.Ö.332 yılında Tyre, Büyük İskender’e teslim olmuştur. M.Ö. 331 yılında, Büyük İskender Mısır’ı kuşatmış ve İskenderiye ( Alexandria ) şehrini kurmuştur. Gene aynı yıl içerisinde Gaugamela Savaşı’nda Persleri yenmiştir.

M.Ö.329 yılında, Büyük İskender Baktria’ya ( Afganistan ) ulaşmıştır. Günümüzde yapılan araştırmalarda, Afganistan’da İskender’in kayıp kabilesi olarak adlandırılan, Afgan insanının fiziksel özelliklerinin dışında bir halkın mevcut olduğu görülmektedir. M.Ö. 327 yılında Büyük İskender, Baktria Prensesi Roxanne ile evlenmiştir. M.Ö.326 yılında, Büyük İskender Hindistan sınırına ulaşmıştır. M.Ö.323 yılında Büyük İskender vefat etmiştir.

Büyük İskender’in ölümüyle birlikte M.Ö. 323 yılında, M.Ö.146 yılına kadar sürecek olan Hellenistik Dönem başlamıştır.

M.Ö.322-M.Ö.30 : Aristotales’ten, Antik Yunan Dönemi’nin Sonu’na

Büyük İskender Dönemi’nin ardından, sınırları oldukça genişleyen Yunan İmparatorluğu’nda kontrol zorlaşmış, Büyük İskender’in bir varisi olmaması nedeniyle, imparatorluk önemli aileler tarafından kontrol edilmeye başlanmıştır.

M.Ö.322 yılında ünlü filozof Aristotales ölmüştür. M.Ö.310 yılında Stoacı Zeno, Atina’da bir okul açmıştır. M.Ö.307 yılında, Stoacı Epicuros, Atina’da bir okul açmıştır. M.Ö.300 yılında I.Ptolemy İskenderiye Kütüphanesi’ni açmıştır.

M.Ö.287 yılında, ‘Eureka’ diye bağırmasıyla ünlenen bilim adamı Archimedes ( Arşimet ) , Syracuse’de doğmuştur. M.Ö.284 yılında Akha Birliği kurulmuştur.

M.Ö.279 yılında, Galyalılar ( Gaul ), Yunanistan’ı işgal etmiştir. M.Ö.238 yılında, I.Attalos Galyalılar’ı yenmiştir. Günümüzde büyük bir öneme sahip olan ‘Dying Gaul’ yani ‘Ölen Galyalı’ heykeli, Attalos’un zaferini anlatan eserlerden biridir.

Bu yıllarda gelişen uygarlıklar karşısında zayıflayan bir Yunanistan görmeye başlıyoruz kronolojimizde. Önce Galyalılar’ın işgali ve ardından Romalılar sahneye çıkıyor.

M.Ö.214 yılında, Roma ile Yunanistan arasında I.Makedonya Savaşı gerçekleşmiştir. Bu savaş sonunda Roma, V.Philip’i yenmiştir. M.Ö.200 yılında, İkinci Makedonya Savaşı gerçekleşmiş, ve bu savaşta Cynoscephale’de Romalı Flamininus’un zaferi gerçekleşmiştir.

M.Ö.172 yılında Üçüncü Makedonya Savaşı gerçekleşmiştir. Bu savaşta Romalı Lucius Aemelius Paulus, Makedon Perseus’u Pydna’da yenmiştir. Bu savaşın ardından Makedonya Bölgesi 4 cumhuriyete bölünmüştür.

M.Ö.146 yılında, Romalılar Yunanistan’ı işgal etmiştir. Mummius Achaius, Corinth’i yağmalamış ve Akha Birliği’ni bitirmiştir. Bu yılla birlikte Geç Hellenistik Dönem ya da diğer bilinen adıyla Greko-Romen Dönemi başlamıştır.

M.Ö.86 yılında, Sulla önderliğindeki Romalılar Atina’yı yağmalamıştır.

M.Ö.31 yılında, Aktion Savaşı gerçekleşmiştir. Bu savaşta, daha sonradan Augustus ismiyle Roma İmparatoru olacak olan Octavian, Marcus Antonius ve Kleopatra’yı yenmiştir.

M.Ö.30 yılında Kleopatra ölmüştür. Bu yılla birlikte Antik Yunan Dönemi sona ermiş ve Roma İmparatorluğu tarih sahnesinde önemli bir konuma gelmiştir.

Antik Yunan Tarihi Kronolojisi’nin Sonuna Gelirken :

M.Ö.8000 yılından M.Ö.30 yılına kadar geçen 7970 senenin önemli olaylarını özetlemeye çalıştım. Tabii ki bu kronolojideki boşluklar, yeni araştırmalarla, arkeolojik kazılarla doldurulacaktır. Bahsettiğim gibi, henüz çözülmemiş ‘Karanlık Çağ’ ( M.Ö.1100-M.Ö.700 ) adında bir dönem söz konusu. M.Ö.1200yılından önceki dönemlere ancak kazılar yardımıyla ulaşabiliyoruz.

Amacım, hem kendime hem ilgilenen arkadaşlara, olayların tarih akış sırasını görmelerinde bir kaynak sağlamak ; bir müzeyi gezerken, bir tarih araştırmasını okurken, inceledikleri eserlerin öncesini bilerek neden etkilenmiş olabileceğini ve sonrasını bilerek neleri etkilediğini görmelerine yardımcı olmaktır.

25 Aralık 2013

Yazan: Dimitri Daravanoglu

Kaynakça: http://www.ancient-greece.org/resources/timeline.html