Mitoloji- Kartal & Güvercin / 21.03.2012

Yunan Mitolojisi’nde Kuşlar : Kartal ve Güvercin

‘ ….Toplamış gözlerini Saturnia kaplamış sevdiği bir kuşun tüylerini yıldız yıldız ışıyan kuyruğunu….’

Ovidius, Dönüşümler I.722

Kuşlar…Günümüzde pencerelerimizin önüne konan , arabamızın üstüne pisleyen ,vapurdan simit atıp izlediğimiz kanatlı canlılar. Belki birkaç cinsi bize hala birşeyler ifade ediyordur ( bknz. Yunan Mitolojisi’nde Kuşlar : Baykuş ve Karga ) fakat diğer birçok kuş türü sadece uçup gidiyor gözümüzün önünden. Öte yandan bir dönem Tanrılar’ın zafer işareti olan Kartal sadece bir belgesel kuşu bizim için . Hera’nın simgesi , Argos’un gözlerini kuyruğunda taşıyan Tavus Kuşu’nu görmeye de pek alışık değiliz .

Daha evvel araştırmaya başladığım kuşların Yunan Mitolojisi’ndeki rolüne , Kartal ve Güvercin ile devam edeceğim.

Yunan Mitolojisi’nde Kartal :

Aetos Dios ya da Aetos Dias …En anlaşılır haliyle Zeus’un Kartalı . Sadece Yunan Mitolojisi’nde değil Yunan Tarihi’nde sık sık karşılaşırız kartallarla . Özellikle savaş sahnelerinde . Gökte bir kartal gözükür ve işte o an Zeus’un işareti anlamına gelir bu kuş . Gittiği yöne , konduğu yere göre kehanetler düzenlenir hemen . Ama netice kesindir , zafer . Peki Zeus neden Kartal ile özdeşleşmiştir ? Sebebi aslında açık , kartal da tıpkı Zeus gibi göklerin hakimidir .

Kartalın Zeus’un simgesel kuşu halini almasında Attika Kralı Periphas’ın dönüşümü sözkonusudur . Efsaneye göre Periphas ,adil ve dindar bir kraldı . Periphas ayrıca Apollon’un rahibiydi ve bu Tanrı’ya ait bir kültü vardı . Periphas’ın iyi yönetimi , yaptığı iyilikler bir süre sonra onu Attika Halkı gözünde Zeus’a eşdeğer pozisyona getirdi . Attikalılar Zeus’a ait olan herşeyi Periphas’ın yaptığını düşünmekle birlikte , Periphas adına bir Zeus Tapınağı inşaa ettiler . Daha açıkça belirtmek gerekirse yaptıkları tapınakta Zeus ile Periphas’ın ismini bir tuttular . Zeus Soter ( Kurtarıcı ) , Epophion ( Herşeyi Gören ) isimleriyle anmaya başladılar . Tabii bu durum Zeus’u çok rahatsız etti ve Periphas’ı bir yıldırım darbesiyle küle çevirmeyi düşündü . Fakat Apollon araya girerek Zeus’u bu fikrinden vazgeçirdi . Bunun üzerine Zeus , Periphas’ı ziyaret etti . Karısıyla sevişen Periphas’a iki eliyle dokundu ve onu bir kartala çevirdi . Periphas’ın dindarlığından ötürü onu bütün kuşların kralı ilan etti , asasını taşımakla görevlendirdi ve kendi kültünün bir simgesi haline getirdi .

Aetos Dios , Periphas’ın dönüştüğü kartaldır . Zeus’un farklı görevlere gönderdiği -mesela Prometheus’un karaciğerini yemesi için – kartallarla karıştırılmamalıdır . Bazı kaynaklara göre Tanrılar’ın sakisi Ganymedes’i kaçırıp Zeus’a getiren de Aetos Dios’dur .

Kartal , Zeus kültüne girdikten sonra Antik Çağ kahinleri tarafından da görüldüğü takdirde yorum gerektiren bir canlı halini almıştır .

Sadece Yunan Mitolojisi’nde değil , daha birçok kültürde kartalın önemi büyüktür . Özellikle Çift Başlı Kartal sembolünü Eski Türk Medeniyetleri’nde , Bizans İmparatorluğu’nda ve daha bir çok kültürde görebiliriz . Kartal bir sembol olarak Hristiyanlık içine de girmiştir . Bazı kaynaklara göre kartalın uçuşu İsa’nın Dirilişi’ni ve göğe yükselişini simgeler . Ayrıca Katolik Sembolizmi’nde Kartal Evangelist Yuhanna’nın sembolüdür .

Yunan Mitolojisi’nde Güvercin :

Güvercinlerin özellikle beyaz olanların hangi Olymposlu’yla özdeşleştiğini tahmin etmek çok zor olmasa gerek . Onikiler’e şöyle bir göz gezdirdiğimiz takdirde Aphrodite en yakın gözükmektedir . Günümüzde de beyaz güvercin barışı ve sevgiyi temsil eder . Aphrodite’in güzellik ,aşk ve sevgi Tanrıçası olduğunu düşündüğümüz takdirde güvercinin O’nla özdeşleşmesi pek şaşırtıcı değildir .

Tıpkı baykuşun , kartalın olduğu gibi güvercinin de bir Olymposlu ile özdeşleşmesinin mitolojik bir geçmişi vardır . Bu hikayede Peristera isminde bir perinin dönüşümü söz konusudur . Efsaneye göre Peristera Aphrodite’in çevresindeki perilerden (nympha) biridir. Aphrodite ile oğlu Eros, birgün eğlenerek çiçek toplarken aynı zamanda kim daha çok toplayacak diye yarışmaya başlamışlardır . Aphrodite’in geri kaldığını gören Peristera Tanrıça’ya yardım etmiş fakat bunu farkeden Eros ona kızarak periyi bir güvercine çevirmiştir. Bunun üzerine Aphrodite bu periye olan sevgisinden ve cezayı telafi etmek istemesinden dolayı güvercini kendi kuşu haline getirmiştir .

Şunu da özellikle belirtmek isterim , Peristera (Περιστέρα) bugün Yunanca’da da güvercin anlamına gelmektedir .

Güvercin Aphrodite’in simgesel kuşu olduktan sonra tasvirlerde , antik edebiyatta yerini almaya başlamıştır .

‘…Sonra , uzaydan , çekip götürmüş onu güvercinler , ayak basmış Laurentum kıyılarına…’

Ovidius,Dönüşümler XIV.598

Aphrodite yolculuklarını güvercinlerin çektiği arabası ile gerçekleştirmektedir . Bu Tanrıça’yı daha saf ve sevgi dolu kılmaktadır bana göre . Beyaz Güvercin , Hristiyan Sembolizmi’nde Kutsal Ruh’u temsil etmektedir . Bugün kiliselerdeki Hz.İsa ikonalarında beyaz bir güvercin ile Kutsal Ruh’un tasvir edildiğini görebilirsiniz . Aphrodite ile birlikte saflık , sevgi ve aşk gibi bir anlam kazanan güvercinin daha sonra da Hristiyanlığın yapıtaşlarından Kutsal Ruh’u temsil etmesi gayet mantıklı geliyor kulağa .

Dönüşüm hikayelerinde çok ince noktalar olduğunu düşünmekteyim .Hani dönüşümler genelde bir kızgınlık sonucu gerçekleştirilir ,kimi zaman mükafattır kimi zaman ceza .Dönüştürülenin pek bir suçu yoktur çoğu zaman . Bu yazıda anlattığımız iki hikayeye bakınca da bu ince noktaları farkedebiliriz aslında . Zeus Periphas’ı kıskanır ve bu kıskançlık kızgınlığa varır . Onu bir kartala dönüştürür fakat mükafatlandırır . Eros Peristera’ya kızar ve onu bir güvercine çevirir . Eros’a gerçekleştirdiği bu dönüşüm işleminden dolayı kızamıyorum bile mesela . Çok masum geliyor kulağa her seferinde .Ovidius’un Dönüşümler’inde , dönüştürülen kişiye üzülsemde çoğu sefer , Tanrılar’ın bir bildiği varmış diyorum gene de . Yıl 2012 ve beyaz güvercin sevginin , barışın simgesi . Tıpkı binlerce yıl evvel Tanrılar’ın düşündüğü ve simgeselleştirdiği gibi…

21.03.2012

Yazan : Dimitri Daravanoğlu

Kaynakça:

1-) Ovidius , Dönüşümler , Çev.İsmet Zeki Eyüpoğlu , Payel Yayınevi , İstanbul , 1994

2-) Grimal P. , Mitoloji Sözlüğü , Çev.Sevgi Tamgüç , Sosyal Yayınlar , İstanbul , 1997

3-) www.theoi.com